Obowiązkiem każdego pracodawcy jest zapewnienie swoim pracownikom bezpiecznych warunków pracy. Wszędzie tam, gdzie występuje ryzyko zagrożenia zdrowia lub życia lub używa się maszyn, musi znaleźć się profesjonalna instrukcja BHP przygotowana przez wykwalifikowane osoby. Pracownik zobowiązany jest do zapoznania się z jej treścią, tak aby minimalizować niebezpieczeństwa wynikające z wykonywania danego zawodu. W tym artykule przedstawiamy podstawowe i najważniejsze informacje dotyczące instrukcji bezpieczeństwa i higieny pracy. Zacznijmy od podstaw.

 

Co to jest instrukcja BHP?

Obowiązkowe instrukcje bhp to zbiór zasad dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy. Zawierają wskazówki oraz sposoby działania, które mają zapewnić każdemu z pracowników bezpieczeństwo podczas wykonywania obowiązków służbowych. Wymagania dla instrukcji bhp zostały określone między innymi w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Natomiast instrukcje dotyczące konkretnych branż opierają się na rozporządzeniach poszczególnych ministerstw, pod które podlega dana dziedzina.

Pracodawca powinien dokładnie przeanalizować, czy w jego zakładzie pracy i na danym stanowisku istnieje ryzyko zagrożenia zdrowia lub życia. Jeżeli tak jest, to powinien zaopatrzyć się w stosowną instrukcję bhp. Takie zagrożenia mogą być związane z użyciem maszyn, środków chemicznych, natężonym hałasem czy specyfiką stosowanych procesów technologicznych.

 

Instrukcja BHP przy pracach na wysokości	Instrukcja BHP przy obsłudze piły taśmowej	Ogólna instrukcja BHP przy pracach spawalniczych	Instrukcja BHP przy obsłudze elektronarzędzi (wiertarki, szlifierki, piły, wyżynarki, itp.)

 

    

Co powinna zawierać instrukcja bhp?

Zazwyczaj instrukcja bhp opisuje zasady dotyczące czynności, jakie należy wykonać jeszcze przed rozpoczęciem pracy, jak ta praca powinna przebiegać oraz co zrobić po jej zakończeniu. W przypadku obsługi maszyn zawarte mogą zostać też wskazówki dotyczące ustawienia urządzenia do pracy oraz jego konserwacji. Brak odpowiedniego przygotowania oraz zaniedbanie czynności konserwacyjnych również ma bardzo duży wpływ na poziom bezpieczeństwa pracownika.

Często w instrukcjach bhp zawiera się także ogólne wymagania dotyczące pracownika zatrudnionego na danym stanowisku, czyli jakie powinien mieć kwalifikacje. Do tego dochodzi jeszcze spis czynności zabronionych oraz zasady postępowania w sytuacjach awaryjnych.

Każda z instrukcji bhp powinna być napisana w taki sposób, aby pracownik nie miał problemu z jej zrozumieniem. Używanie skomplikowanych słów lub technicznego żargonu nie tylko spowoduje zniechęcenie czytającej osoby, ale też może wprowadzać w błąd, przez co samo w sobie stanowi zagrożenie dla zdrowia i życia.  

 

Rodzaje instrukcji BHP

Najprostsze pogrupowanie to podział na instrukcje ogólne oraz instrukcje stanowiskowe. Jak sama nazwa wskazuje, te pierwsze zawierają zbiór zasad dotyczących wszystkich pracowników, a instrukcja stanowiskowa jest wypełniona konkretnymi informacjami, których znajomość jest wymagana na danym stanowisku pracy.

Ważna jest także instrukcja przeciwpożarowa ogólna, która posiada czerwoną ramkę, a nie żółtą. Dzięki temu bardzo łatwo wyróżnić je na tle innych przekazów, co w przypadku pożaru jest niezwykle istotne. Każdy moment zawahania lub sekunda zwłoki może skończyć się tragedią.

Poniżej prezentujemy najważniejsze instrukcje bhp wraz z przykładami.

 

Instrukcja bhp ogólna

Jak sama nazwa wskazuje, ogólne instrukcje bhp są uniwersalne i mogą dotyczyć wszystkich pracowników. Najważniejsza i najczęściej stosowana jest Instrukcja ogólna BHP obowiązująca wszystkich pracowników, w której zawarto podstawowe, ale bardzo istotne zasady bezpieczeństwa, tak aby praca przebiegała bez ryzyka wypadków i urazów. Do tej kategorii należą też między innymi:

• Instrukcja BHP - Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach
• Instrukcja BHP - Ogólne przepisy BHP przy maszynach produkcyjnych
• Instrukcja postępowania w przypadku porażenia prądem elektrycznym

 

Instrukcje przeciwpożarowe

Jak sama nazwa wskazuje, instrukcje przeciwpożarowe zawierają najważniejsze informacje dotyczące zapobiegania pożarom oraz zasady postępowania w razie ich wybuchu. W tej grupie znajdują się instrukcje przeciwpożarowe dla biur, budynków mieszkalnych, stacji paliw, magazynów czy garaży i warsztatów samochodowych. Poza tym są to też takie wykazy, jak na przykład:

 

Instrukcja postępowania w przypadku powstania pożaru	Instrukcja postępowania na wypadek pożaru lub innego zagrożenia	Instrukcja przeciwpożarowa - profilaktyka ppoż. dla wszystkich pracowników	Ogólna instrukcja przeciwpożarowa dla szkół, internatów, przedszkoli, domów dziecka itp.

      

 

Instrukcje medyczne

Kolejna ważna grupa to instrukcje medyczne. W tej kategorii można znaleźć nie tylko zasady dotyczące obsługi urządzeń medycznych jak między innymi aparat do światłoterapii czy aparat do leczenia ultradźwiękami, ale też Instrukcja BHP przy dezynfekcji ubrań dla przychodni, Instrukcja BHP dezynfekcji narzędzi i sprzętu medycznego oraz Instrukcja BHP postępowania z odpadami medycznymi. Najważniejsza spośród instrukcji medycznych jest oczywiście Instrukcja udzielania pierwszej pomocy.

 

Zasady udzielania pomocy przedmedycznej porażonym prądem elektrycznym	Instrukcja obsługi apteczki	Skrócona instrukcja udzielania pierwszej pomocy	Instrukcja udzielania pierwszej pomocy

 

Pozostałe instrukcje bhp:

• Instrukcje bhp związane z obróbką drewna – podczas pracy z drewnem stosuje się wiele ostrych i niebezpiecznych urządzeń i dlatego też trzeba znać zasady pracy z nimi. Ważne są instrukcje przy obsłudze piły taśmowej, piły tarczowej, tokarki do drewna, frezarki do drewna czy szlifierki. Należy też zaopatrzyć się w instrukcję bhp w warsztatach stolarskich oraz instrukcję przy składowaniu materiałów z drewna.
• Instrukcje bhp związane z obróbką metali – praca z metalami jest niezwykle niebezpieczna  może powodować groźne urazy. Instrukcje bhp w zakładach prowadzących takie prace są zatem niezbędne. Do tej grupy należą między innymi instrukcja bhp przy szlifierkach, wiertarkach stołowych, tokarkach do metali, prasach ślusarskich czy prasach do metali.
• Instrukcje bhp przy pracach instalacyjnych – te wykazy dotyczą pracy z instalacjami elektrycznymi oraz urządzeniami pod napięciem i minimalizują ryzyko porażenia prądem. Najważniejsza jest instrukcja bhp przy obsłudze urządzeń pod napięciem, ale znaleźć też można instrukcje stanowiskowe dla elektromontera i elektryka czy eksploatacji stacji transformatorowej i elektroenergetycznej.
• Instrukcje bhp przy instalacjach powietrznych – czyli między innymi Instrukcja bezpiecznej obsługi sprężarek powietrznych, Instrukcja eksploatacji i BHP dla urządzenia odpylającego UO-50 oraz Instrukcja BHP przy obsłudze urządzeń wentylacyjnych i odpylających
• Instrukcje BHP dla gastronomii i branży spożywczej – rygorystyczne zasady bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczą także branży gastronomicznej, a przede wszystkim przygotowywania jedzenia i przetwórstwa. W tej kategorii znajdują się liczne instrukcje dotyczące obsługi maszyn (na przykład miesiarki do ciasta, pieca piekarniczego, patelni elektrycznej, kotłów warzelnych czy patelni gazowej) oraz wykazy dotyczące kwestii sanitarnych, czyli między innymi zachowania czystości i przechowywania żywności. 
• Instrukcje BHP dla poligrafii i reklamy – w tych wykazach zawarto kwestie bezpieczeństwa odnoszące się do maszyn poligraficznych, takich jak maszyna offsetowa, krajarka jednonożowa czy maszyna sztanc tygiel. Branża drukarska wydaje się być dość bezpieczną dziedziną biznesu, jednak nawet w jej przypadku wypadki spowodowane nieumiejętną obsługą urządzeń mogą mieć miejsce.
• Instrukcje BHP dla szwalni i zakładów krawieckich – krawcowe i szwaczki narażone są przede wszystkim na ukłucia, skaleczenia oraz przeszycia palców. Dlatego też warto  zainwestować w instrukcje przy obsłudze maszyn szwalniczych oraz instrukcje bhp podczas produkcji wykrojów. Oprócz tego w zakładach krawieckich potrzebne są też zasady pracy z żelazkiem oraz maglem elektrycznym.
• Instrukcje BHP przy spawaniu – praca spawacza może nieść ze sobą wiele zagrożeń. Najczęściej są to poparzenia, które mogą być bardzo niebezpieczne i skutkować poważnymi urazami kończyn. W przypadku zawodu spawacza groźne jest także promieniowanie świetlne, które może uszkodzić wzrok. Z tego powodu instrukcje spawalnicze stanowią dość obszerną kategorię wśród zasad bhp. Są to między innymi instrukcja bhp przy spawaniu acetylenowym, elektrycznym, gazowym i w osłonie gazów obojętnych, a także zasady bezpiecznej obsługi przy spawaniu łukiem elektrycznym czy przy pracach spawalniczych na budowie.
• Instrukcje BHP do biura – biuro to stosunkowo bezpieczne miejsce pracy. Nie oznacza to jednak, że na jego terenie nie może dochodzić o wypadku. W biurze najważniejsze są instrukcje bhp związane z obsługą urządzeń elektrycznych, jak komputer, drukarka, niszczarka czy kserokopiarka.
• Instrukcje BHP przy obróbce tworzyw sztucznych – praca z tworzywami sztucznymi na halach produkcyjnych, w laboratoriach oraz fabrykach związana jest z korzystaniem z zaawansowanych maszyn oraz szkodliwych substancji chemicznych jak na przykład kwasy czy podchloryn sodowy. Dostępne są także instrukcje bhp w laboratoriach, przy obsłudze wtryskarki oraz eksploatacji zgrzewarki elektrycznej.
• Instrukcje BHP dla szkół, przedszkoli i placówek publicznych – bezpieczeństwo uczniów podczas przebywania na terenie szkoły jest bardzo istotnym zagadnieniem i dlatego też istnieje osobna kategoria instrukcji bhp, które można stosować w placówkach oświatowych. Najważniejsza będzie instrukcja ogólna w szkołach i placówkach publicznych, instrukcja w warsztatach i laboratoriach oraz instrukcja w czasie zajęć z zachowania fizycznego. Wytyczne bhp dotyczą także obiektów znajdujących się obok budynku szkoły, jak boiska, place zabaw oraz tereny rekreacyjne.
• Instrukcje BHP w transporcie, magazynach i warsztatach – instrukcje transportowe są związane z pojazdami oraz przemieszczaniem towarów z miejsca na miejsce. Przewozi się je nie tylko na dłuższych dystansach, ale też wewnątrz zakładów, na przykład w magazynach. Ważne jest wtedy dobre zabezpieczenie ładunku oraz stosowanie się od procedur bezpieczeństwa. W tym celu sięga się między innymi po instrukcję bhp obsługi dźwigu towarowego, wciągników, dźwignika, wózków widłowych oraz suwnicy.
• Instrukcje BHP na magazyn, halę produkcyjną – w magazynach wypadki zdarzają się stosunkowo często. Powodem może być przygniecenie przez ładunek, potrącanie lub najechanie przez urządzenie do transportu, nieodpowiednie składowanie towarów i inne. W zależności od rodzaju magazynu (np. składowanie materiałów budowlanych, środków chemicznych, butli z gazem, substancji łatwopalnych) zastosuje się inne instrukcje, jednak znajdą się także instrukcje bardziej ogólne, jak te dla magazynów wysokiego składowania lub przeznaczone dla pracowników zatrudnionych w magazynie ogólnego przeznaczenia.
• Instrukcje BHP dla rolnictwa i przemysłu rolniczego – zagrożenia w rolnictwie wynikają ze stosowania urządzeń i maszyn, a także środków chemicznych do nawożenia i ochrony roślin. Dlatego też w tej grupie można znaleźć wiele różnorodnych instrukcji, w tym przy domowym uboju zwierząt, w pomieszczeniach inwentarskich, przy stosowaniu i magazynowaniu środków ochrony roślin, przy magazynowaniu zboża, przy obsłudze ciągnika i maszyn rolniczych, przy transporcie rolniczym czy przy obsłudze sieczkarni.
• Instrukcje BHP dla warsztatów samochodowych – w tej kategorii najważniejsze są instrukcja bhp dla warsztatów samochodowych, przy montażu i demontażu opon, przy obsłudze hydraulicznego podnośnika samochodowego oraz przy obsłudze wyważarki do kół.
• Instrukcje BHP na placach budowy – podczas wznoszenia budynków wykonuje się wiele potencjalnych prac: stawianie rusztowań, prace murarskie i tynkarskie, dekarskie, ziemne, rozbiórkowe oraz montuje się instalacje elektryczne, gazowe, sanitarne. Dlatego też w przypadku budownictwa obowiązuje wiele instrukcji stanowiskowych oraz bardziej ogólnych związanych z bezpieczeństwem pracownika. Są to między innymi instrukcje przy obsłudze betoniarki, agregatu do tynkowania, wyciągarki budowlanej a także przy wykonywaniu robót dekarskich, na stanowisku zbrojarza czy przy robotach rozbiórkowych.

 

Kto opracowuje instrukcje BHP?

Instrukcja bezpieczeństwa i higieny pracy powinna zostać sporządzona przez osoby wykwalifikowane, które posiadają odpowiednią wiedzę. Ogólne instrukcje bhp dla zakładu pracy, które zbierają w sobie informacje zawarte w różnych rozporządzeniach i przepisach prawnych, są zazwyczaj przygotowywane przez behapowca pracującego w danej firmie. Zna on dobrze specyfikę pracy oraz wie, jakie wskazówki powinny znaleźć się w instrukcji.

Natomiast instrukcja stanowiskowa lub szczegółowa, która wymaga wiedzy w danej dziedzinie lub znajomości pracy danej maszyny, opracowuje osoba, która się na tym zna: kierownik, inżynier czy technolog. Posiadają oni odpowiednie kwalifikacje i dobrze znają specyfikę danego zawodu. Wiedzą, które czynności mogą spowodować zagrożenie i na które trzeba zwracać szczególną uwagę.

 

Instrukcje BHP – gdzie powinny być?

W przypadku instrukcji bezpieczeństwa i higieny pracy muszą być one ogólnodostępne dla każdego pracownika. Co to oznacza? Że nie mogą być zamknięte pod kluczem w biurze prezesa albo kierownika produkcji. Instrukcje stanowiskowe najlepiej umieścić w pobliżu maszyny, której dotyczą, ale nie jest to obowiązkowe działanie. Równie dobrze mogą znaleźć się w pokoju socjalnym lub innym miejscu dostępnym dla wszystkich pracowników.